نظام بانکداری در ایران به‌رغم گسترش فناوری‌های نوین که منجر به کاهش هزینه‌ها و زمان در بانکداری جهان شده، اما این عامل تاثیری در کاهش هزینه‌ها نداشته و بانکداری در ایران پرهزینه اداره می‌شود.
تاریخ انتشارجمعه ۲۶ دی ۱۳۹۹ - ۰۱:۲۲
به گزارش خبر24، طی دو دهه اخیر با گسترش سامانه‌ها و زیرساخت های بانکداری الکترونیکی در جهان، اغلب بانک های کوچک و بزرگ به طور قابل توجهی از هزینه های بانکداری سنتی اعم از اجاره شعب، استخدام تعداد زیادی کارمند، بیمه، حمل و نقل، سوخت و روشنایی، ملزومات و نگهداری دارایی های ثابت کاسته اند. با این حال به نظر می‌رسد نظام بانکی در کشورمان با وجود ایجاد زیرساخت های توانمند و به روز، به دلایل مختلف نتوانسته از هزینه های جاری خود بکاهد.
به‌عبارتی دیگر، نظام بانکداری در ایران به‌رغم گسترش فناوری‌های نوین که منجر به کاهش هزینه‌ها و زمان در بانکداری جهان شده، اما این عامل تاثیری در کاهش هزینه‌ها نداشته و بانکداری در ایران پرهزینه اداره می‌شود. در گزارش حاضر به بررسی هزینه‌های اداری و عمومی ۲۳ بانک که صورت مالی منتشرشده دارند، پرداخته شده. ازجمله نتایج قابل‌تامل گزارش اینکه، تعداد شعب بانکی در ایران ۲.۵ برابر میانگین جهانی، حدود ۲.۷ برابر میانگین کشورهای آسیای شرقی، حدود ۱.۷ برابر ترکیه، حدود۱.۴ برابر میانگین کشورهای اروپایی، ۳.۵ برابر چین و ۹.۷برابر میانگین کشورهای با درآمد پایین است.
اما هزینه‌های این بانکداری پرهزینه نیز بسیار قابل‌تامل است، برای نمونه تعداد سرانه کارکنان برخی بانک‌ها به ازای یک شعبه بین ۱۴ تا ۳۳ کارمند است. همچنین رقم هزینه‌های جاری ۲۳ بانک در نیمه اول امسال حدود ۲۶ هزار میلیاردتومان بوده و نیز متوسط سرانه هزینه‌های اداری و عمومی اداره هر شعبه بانکی در نیمه اول امسال نزدیک به ۵۰۰ میلیون تومان بوده و سرانه هزینه‌های اداری و عمومی بانک‌ها به ازای هر کارمند نیز ماهانه حدود ۳۱ میلیون تومان بوده است.
تعداد شعب بانکی ایران ۲.۵ برابر میانگین جهانی
یکی از نشانه‌های بارز بانکداری پرهزینه در ایران، تعداد زیاد شعب بانکی در مقایسه با میانگین جهانی و دیگر کشورهای جهان و منطقه است. در این خصوص طبق گزارش بانک جهانی، متوسط تعداد شعب بانکی در جهان به‌ازای هر ۱۰۰هزار نفر بزرگسال (افراد بالای ۱۸سال) حدود ۱۲.۵ شعبه است.
همچنین این تعداد در کشورهای آسیای شرقی ۱۱.۵ شعبه، در اروپا ۲۲.۷ شعبه، در چین ۸/۸ شعبه، در ترکیه ۱۸.۱ شعبه، در کشورهای با درآمد بالا ۱۷.۶ شعبه، در کشورهای با درآمد متوسط به پایین ۹.۲ شعبه و در کشورهای با درآمد پایین به‌ازای هر ۱۰۰هزار نفر ۳.۲ شعبه بانکی است. با این‌حال در ایران براساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، تعداد شعب ۳۲ بانک و چهار موسسه مالی و اعتباری در دی‌ماه سال‌جاری ۱۹ هزار و ۴۶۶ شعبه بوده است.
با درنظر گرفتن ۶۱ میلیون و ۷۳۳ هزار و ۶۰۵ نفر جمعیت بالای ۱۸ سال ایران در سال‌جاری، در کشورمان به‌ازای هر ۱۰۰ هزار بزرگسال (افراد بالای ۱۸ سال) بیش از ۳۱ شعبه بانکی وجود دارد. به‌عبارت دیگر، تعداد شعب بانکی در ایران حدود ۲.۵ برابر بیشتر از میانگین جهانی، حدود ۲.۷ برابر بیشتر از کشورهای آسیای شرقی، حدود۱.۷ برابر کشور ترکیه، حدود ۱.۴ برابر تعداد شعب در اروپا، ۳.۵ برابر چین و۹.۷ برابر کشورهای با درآمد پایین است.
گرچه مقایسه تعداد شعب بانکی ایران با کشور پهناوری همچون چین و همچنین کشورهای کم‌درآمد مقیاس مناسبی به‌دست نمی‌دهد، با این‌حال مقایسه تعداد شعب بانکی ایران با همسایه غربی‌مان ترکیه و کشورهای اروپایی قطعا حکایت از تعداد زیاد شعب بانکی در ایران دارد.
اما طبق آمارهای بانک مرکزی در بین بانک‌ها و موسسات اعتباری کشور نیز بانک ملی ایران با ۲۸۴۷ شعبه، بیشترین تعداد شعب را در بین بانک‌ها و موسسات اعتباری کشور دارد. پس از این بانک، سپه با ۲۵۷۸ شعبه در رتبه دوم، صادرات با ۲۱۰۳ شعبه در رتبه سوم، کشاورزی با ۱۸۱۷ شعبه در رتبه چهارم و ملت نیز با ۱۴۲۴ شعبه در رتبه پنجم قرار دارند. استاندارد چارترد، بانک مشترک ایران – ونزوئلا، تعاون اسلامی برای سرمایه‌گذاری و فیوچر بانک (المستقبل) بانک‌هایی هستند که تنها یک شعبه دارند. بانک تجارتی ایران و اروپا نیز تنها دو شعبه دارد. در بین بانک‌های ایرانی، خاورمیانه با ۱۶ شعبه، موسسه اعتباری غیربانکی توسعه با ۳۲ شعبه و بانک دولتی توسعه‌صادرات نیز با ۳۸ شعبه، به‌ترتیب کمترین تعداد شعب بانکی را دارند.
تعداد زیاد شعب از این منظر دارای اهمیت است که این موضوع با کارآیی نظام بانکی رابطه مستقیمی دارد؛ چراکه هزینه‌ای که باید صرف تسهیلات بانکی کم‌بهره، تسهیلات حمایت از تولید و... می‌شد، در قالب زمین و مسکن و بدون بهره‌وری رها شده است. البته موضوع به همین جا ختم نمی‌شود، چنانکه در ادامه می‌آید، تعداد زیاد شعب، هزینه‌های اداری و عمومی زیادی را هم روی دست نظام بانکی گذاشته است.
یک نکته جالب‌توجه دیگر این است که اگر میانگین جهانی تعداد شعب را هم درنظر نگیریم و تعداد شعب نظام بانکی ایران را با الگوی ترکیه مقایسه کنیم، در آن صورت با درنظر گرفتن ۱۸ شعبه به‌ازای هر ۱۰۰ هزار نفر (الگوی ترکیه)، از مجموع ۱۹ هزار و ۴۶۶ شعبه بانکی در ایران، تعداد ۸ هزار و ۲۹۲ شعبه مازاد خواهند بود. برای تصور حجم عظیم منابع مالی محصور در این ۸ هزار و ۲۹۲ شعبه مازاد همین‌قدر کافی است بگوییم اگر هر شعبه بانکی به‌طور میانگین فقط ۱۰۰ متر مساحت داشته باشد، مجموع مساحت آنها به ۸۲۹ هزار و ۲۰۰ مترمربع خواهد رسید.
با درنظر گرفتن میانگین کشوری هر مترمربع زمین مسکونی و تجاری که براساس داده‌های مرکز آمار ایران حدود ۷ میلیون و ۱۷۳ هزار تومان بوده، ارزش روز این شعب در برآورد حداقلی حدود ۶ هزار میلیارد تومان خواهد بود. البته پرواضح است که این رقم فقط ارزش زمین ملک بوده و بانک‌ها هزینه‌های پرسنلی و تجهیزات اداری قابل‌توجهی در این شعب دارند که رقم آن قابل‌برآورد نیست.
بانک‌هایی که در یک شعبه ۳۳ کارمند دارند!
یکی دیگر از نمونه‌های جالب‌توجه بانکداری پرهزینه در کشور، تعداد بالای کارکنان این بانک‌ها است که باتوجه به حقوق و دستمزد و مزایای بی‌شمار اعطایی نظام بانکی به پرسنل، بررسی این شاخص نیز می‌تواند نکات جالب‌توجهی را مطرح کند. در این خصوص باتوجه به عدم دسترسی و عدم افشای اطلاعات در برخی بانک‌های بزرگ دولتی همچون مسکن، ملی و سپه و بانک‌های کوچک‌تر همچون استاندارد چارترد، بانک تجارتی ایران و اروپا، بانک مشترک ایران – ونزوئلا، تعاون اسلامی برای سرمایه‌گذاری و فیوچر بانک (المستقبل) و همچنین چهار موسسه اعتباری کاسپین، توسعه، ملل و نور، بررسی تعداد کارکنان ۲۳ بانک کشور طی نیمه اول سال‌جاری و ۱۲ماهه سال گذشته نشان می‌دهد این ۲۳ بانک بدون درنظر گرفتن کارکنان شرکت‌های زیرمجموعه، درمجموع ۱۲۸ هزار و ۶۷۲ کارمند دارند.
لازم به‌ذکر است براساس آمارهای سال ۹۷ با درنظر گرفتن همه بانک‌های کشور، تعداد کارکنان نظام بانکی ۱۹۵ هزار و ۲۰۲ نفر گزارش شده است؛ عددی که با آمدن آمارهای بانک‌های بزرگی همچون سپه (پس از ادغام)، بانک ملی، مسکن و دیگر بانک‌های کوچک چندان دور از ذهن نیست.
در بین ۲۳ بانک بررسی‌شده، صادرات با نزدیک به ۲۵ هزار پرسنل در رتبه اول، ملت با ۱۹ هزار و ۴۳۶ پرسنل در رتبه دوم، تجارت با ۱۶ هزار و ۱۰۵ پرسنل در رتبه سوم، کشاورزی با ۱۵ هزار و ۶۶۹ پرسنل در رتبه چهارم، رفاه با ۹ هزار و ۶۷۳ پرسنل در رتبه پنجم و بانک آینده نیز با ۴۵۰۰ پرسنل در رتبه ششم قرار دارد. پارسیان، پاسارگاد، توسعه تعاون و اقتصادنوین نیز به‌ترتیب در رتبه‌های هفتم تا دهم قرار دارند. توسعه صادرات با ۱۱۰۱ پرسنل، گردشگری با ۱۰۴۳ پرسنل و خاورمیانه نیز با ۵۲۱ پرسنل سه بانکی هستند که کمترین تعداد پرسنل را در بین ۲۳ بانک مورد بررسی دارند.
باتوجه به اینکه هر بانکی مسئولیت‌های خاص دارد و پراکنش کشوری شعب آن با دیگر بانک‌ها متفاوت بوده، از این‌رو در این گزارش از شاخص «سرانه تعداد کارمند به‌ازای هر شعبه» نیز استفاده کردیم که نتایج آن نیز قابل‌تامل است. برای مثال، در بین ۲۳ بانک بررسی‌شده در این گزارش، بانک خاورمیانه به‌ازای هر شعبه خود، به‌طور میانگین ۳۳ کارمند دارد. پس از این بانک، بانک دولتی توسعه صادرات به‌ازای هر شعبه ۲۹ کارمند، بانک دولتی صنعت‌ومعدن به‌ازای هر شعبه ۲۲ کارمند، بانک سامان به‌ازای هر شعبه ۱۸ کارمند، بانک آینده و بانک قرض‌الحسنه رسالت هرکدام به‌ازای هر شعبه ۱۶ کارمند و بانک کارآفرین نیز به‌ازای هر شعبه خود، ۱۵ کارمند دارد.
به‌طور میانگین در بین بانک‌های موردبررسی، به‌ازای هر شعبه ۱۴ کارمند وجود دارد. در بانک‌های اقتصادنوین و ملت نیز به‌ازای هر شعبه ۱۴ کارمند وجود دارد. اما در بین ۲۳ بانک موردبررسی، در ۱۴ بانک تعداد کارمندان هر شعبه کمتر از میانگین است. برای نمونه به‌ازای هر شعبه بانک دولتی پست‌بانک و همچنین بانک خصوصی ایران‌زمین تنها ۷ کارمند وجود دارد. در بانک سینا، سرمایه، رفاه، تعاون و کشاورزی این تعداد به‌ازای هر شعبه ۹ نفر است. در بانک‌های گردشگری و شهر این تعداد ۱۰ نفر، در پاسارگاد این تعداد ۱۱ نفر، در بانک‌های صادرات، تجارت و پارسیان این تعداد به‌ازای هر شعبه ۱۲ نفر و در بانک دی نیز این تعداد ۱۳ نفر است.
۲۶ هزار میلیارد تومان هزینه جاری ۲۳ بانک
یکی از شاخص‌های دیگری که در این گزارش به بررسی آن پرداخته شده، مقدار هزینه‌های اداری و عمومی بانک‌هاست که دقیقا مربوط به هزینه‌های کارکنان (اعم از حقوق و دستمزد و...) و هزینه‌های اداری (اعم از اجاره، انتشارات و تبلیغات، آموزش، بیمه، حمل‌ونقل، سوخت و روشنایی، ملزومات و نگهداری دارایی‌های ثابت) است. بررسی صورت مالی ۲۳بانک در ۶ماهه سال جاری (چهار بانک دولتی در سال ۹۸) نشان می‌دهد این ۲۳بانک طی ۶ماه درمجموع ۲۵هزار و ۸۳۲میلیارد تومان صرف هزینه‌های اداری و عمومی کرده‌اند.
بانک ملت با صرف ۵ هزار و ۵۷۰ میلیارد تومان در رتبه اول، بانک تجارت با صرف ۴ هزار و ۵۰۵ میلیارد تومان در رتبه دوم و بانک صادرات با صرف ۴هزار و ۴۱۱میلیارد تومان در رتبه سوم قرار دارند. پس از این سه بانک، بانک رفاه با صرف ۲هزار و ۴۹۲میلیارد تومان، کشاورزی با صرف هزار و ۱۶۰میلیارد تومان، آینده با صرف ۷۶۰میلیارد تومان، پارسیان با صرف ۷۳۴میلیارد تومان، پاسارگاد با صرف ۶۹۴میلیارد تومان، سامان با صرف ۶۴۳میلیارد تومان و اقتصادنوین با صرف ۵۴۹میلیارد تومان به‌ترتیب در رتبه‌های چهارم تا دهم از لحاظ بیشترین هزینه‌های اداری و عمومی طی ۶ماهه نیمه اول سال جاری قرار دارند. در رتبه‌های آخر هم خاورمیانه با ۱۲۸میلیارد تومان، سرمایه با ۱۳۹میلیارد تومان و بانک صنعت‌ومعدن با ۱۴۲میلیارد تومان به‌ترتیب کمترین هزینه اداری و عمومی را طی ۶ماهه امسال داشته‌اند.
۳۷۵ میلیون تومان هزینه اداره یک‌ماه هر شعبه بانکی
از آنجایی که اندازه بانک‌ها و مقیاس عملکردی و تعداد شعب و نیز تعداد کارکنان بانک‌ها با هم برابر و هم‌اندازه نیست، در اینجا نیز به‌جای کل هزینه‌ها، برای مقایسه میزان هزینه اداری و عمومی بانک‌ها، از «سرانه هزینه ماهانه به‌ازای هر شعبه» استفاده کرده‌ایم. بررسی‌ها نشان می‌دهد بین ۲۳بانک مورد بررسی، میانگین هزینه سرانه به‌ازای اداره هر شعبه بانکی حدود۳۷۵میلیون تومان است. یعنی به‌طور متوسط هر شعبه بانکی درمجموع ۳۷۵میلیون تومان هزینه اداری و پرسنلی دارد. بین بانک‌های مورد بررسی، سرانه هزینه اداره هر شعبه بانک دولتی توسعه صادرات در سال گذشته حدود یک‌میلیارد و ۶۱۸میلیون تومان بوده است.
پس از این بانک، سرانه هزینه هر شعبه از بانک خصوصی خاورمیانه در نیمه اول امسال حدود یک‌میلیارد و ۳۳۷میلیون تومان بوده و این میزان برای بانک سامان حدود ۷۸۸میلیون تومان بوده است. پس از این سه بانک که به‌ترتیب بیشترین سرانه هزینه به‌ازای هر شعبه را دارند، سرانه هزینه ماهانه هر شعبه بانک ملت حدود ۶۵۲میلیون تومان است. این میزان برای هر شعبه بانک تجارت حدود ۵۴۸میلیون تومان، در بانک آینده حدود ۴۶۱میلیون تومان، در بانک صنعت‌ومعدن ۴۵۵میلیون تومان، در بانک کارآفرین ۴۵۰میلیون تومان، در بانک رفاه ۴۰۴ میلیون تومان و در بانک گردشگری نیز این مقدار به‌ازای هر شعبه ماهانه ۴۰۳میلیون تومان است. برخلاف بانک‌های مذکور، سرانه هزینه اداره هر شعبه از بانک ایران‌زمین که کمترین مقدار هزینه‌کرد را دارد، ماهانه حدود ۱۱۵میلیون تومان، پست‌بانک حدود ۱۵۱میلیون تومان، بانک کشاورزی ۱۵۲میلیون تومان (به قیمت سال ۹۸)، بانک سرمایه ۱۶۲میلیون تومان و بانک دولتی توسعه تعاون به قیمت سال گذشته حدود ۱۶۸میلیون تومان بوده است.
سرانه هزینه برای هر کارمند بانکی هرماه ۳۱ میلیون تومان
یکی دیگر از داده‌های جالب توجه در صورت‌های مالی ۲۳ بانک مورد بررسی، مقایسه سرانه هزینه‌کرد ماهانه هر بانک برای کارکنان خود، اعم از هزینه‌های اداری و عمومی است. در این خصوص مقایسه داده‌ها نشان می‌دهد در ۲۳ بانک مورد بررسی، سرانه هزینه اداری و عمومی این بانک‌ها به ازای هر کارمند ماهانه ۳۱ میلیون تومان است. بانک دولتی توسعه صادرات با سرانه ۶۰ میلیون تومان در رتبه اول، بانک ملت با حدود ۴۸ میلیون تومان در رتبه دوم، بانک تجارت با ۴۶.۶ میلیون تومان در رتبه سوم، بانک رفاه و سامان هرکدام با هزینه نزدیک به ۴۳ میلیون تومان در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار دارند. خاورمیانه با سرانه ۴۱ میلیون تومان، گردشگری با سرانه نزدیک به ۳۹ میلیون تومان، شهر با سرانه ۳۳ میلیون تومان؛ سینا با سرانه نزدیک به ۳۲ میلیون تومان، همگی بالاتر از میانگین کل بانک‌ها و در رتبه‌های ۶ تا ۹ قرار دارند.
بانک‌های ایران زمین، سرمایه و کشاورزی (سال ۹۷)، رسالت و توسعه تعاون (۹۸)، صنعت و معدن (۹۸) و پست بانک و همچنین بانک دی کمترین هزینه به ازای هر کارمند را داشته‌اند که البته با توجه به اینکه آمارهای صورت مالی بانک‌های دولتی مربوط به سال ۹۷ و ۹۸ است، با حذف این بانک‌ها، کمترین هزینه به ازای هر کارمند در ماه، مربوط به بانک‌های ایران زمین، سرمایه، رسالت و پست بانک می‌شود. بر این اساس ایران زمین و سرمایه با سرانه کمتر از ۱۸ میلیون تومان به ازای هر کارمند، دو بانک با کمترین هزینه اداری و عمومی هستند. پس از این بانک‌ها، رسالت با ماهانه ۱۸.۵ میلیون تومان به ازای هر کارمند و پست‌بانک نیز با ۲۲ میلیون تومان بهترین عملکرد را دارند.
به‌عبارتی دیگر، نظام بانکداری در ایران به‌رغم گسترش فناوری‌های نوین که منجر به کاهش هزینه‌ها و زمان در بانکداری جهان شده، اما این عامل تاثیری در کاهش هزینه‌ها نداشته و بانکداری در ایران پرهزینه اداره می‌شود. در گزارش حاضر به بررسی هزینه‌های اداری و عمومی ۲۳ بانک که صورت مالی منتشرشده دارند، پرداخته شده. ازجمله نتایج قابل‌تامل گزارش اینکه، تعداد شعب بانکی در ایران ۲.۵ برابر میانگین جهانی، حدود ۲.۷ برابر میانگین کشورهای آسیای شرقی، حدود ۱.۷ برابر ترکیه، حدود۱.۴ برابر میانگین کشورهای اروپایی، ۳.۵ برابر چین و ۹.۷برابر میانگین کشورهای با درآمد پایین است.
اما هزینه‌های این بانکداری پرهزینه نیز بسیار قابل‌تامل است، برای نمونه تعداد سرانه کارکنان برخی بانک‌ها به ازای یک شعبه بین ۱۴ تا ۳۳ کارمند است. همچنین رقم هزینه‌های جاری ۲۳ بانک در نیمه اول امسال حدود ۲۶ هزار میلیاردتومان بوده و نیز متوسط سرانه هزینه‌های اداری و عمومی اداره هر شعبه بانکی در نیمه اول امسال نزدیک به ۵۰۰ میلیون تومان بوده و سرانه هزینه‌های اداری و عمومی بانک‌ها به ازای هر کارمند نیز ماهانه حدود ۳۱ میلیون تومان بوده است.
تعداد شعب بانکی ایران ۲.۵ برابر میانگین جهانی
یکی از نشانه‌های بارز بانکداری پرهزینه در ایران، تعداد زیاد شعب بانکی در مقایسه با میانگین جهانی و دیگر کشورهای جهان و منطقه است. در این خصوص طبق گزارش بانک جهانی، متوسط تعداد شعب بانکی در جهان به‌ازای هر ۱۰۰هزار نفر بزرگسال (افراد بالای ۱۸سال) حدود ۱۲.۵ شعبه است.
همچنین این تعداد در کشورهای آسیای شرقی ۱۱.۵ شعبه، در اروپا ۲۲.۷ شعبه، در چین ۸/۸ شعبه، در ترکیه ۱۸.۱ شعبه، در کشورهای با درآمد بالا ۱۷.۶ شعبه، در کشورهای با درآمد متوسط به پایین ۹.۲ شعبه و در کشورهای با درآمد پایین به‌ازای هر ۱۰۰هزار نفر ۳.۲ شعبه بانکی است. با این‌حال در ایران براساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، تعداد شعب ۳۲ بانک و چهار موسسه مالی و اعتباری در دی‌ماه سال‌جاری ۱۹ هزار و ۴۶۶ شعبه بوده است.
با درنظر گرفتن ۶۱ میلیون و ۷۳۳ هزار و ۶۰۵ نفر جمعیت بالای ۱۸ سال ایران در سال‌جاری، در کشورمان به‌ازای هر ۱۰۰ هزار بزرگسال (افراد بالای ۱۸ سال) بیش از ۳۱ شعبه بانکی وجود دارد. به‌عبارت دیگر، تعداد شعب بانکی در ایران حدود ۲.۵ برابر بیشتر از میانگین جهانی، حدود ۲.۷ برابر بیشتر از کشورهای آسیای شرقی، حدود۱.۷ برابر کشور ترکیه، حدود ۱.۴ برابر تعداد شعب در اروپا، ۳.۵ برابر چین و۹.۷ برابر کشورهای با درآمد پایین است.
گرچه مقایسه تعداد شعب بانکی ایران با کشور پهناوری همچون چین و همچنین کشورهای کم‌درآمد مقیاس مناسبی به‌دست نمی‌دهد، با این‌حال مقایسه تعداد شعب بانکی ایران با همسایه غربی‌مان ترکیه و کشورهای اروپایی قطعا حکایت از تعداد زیاد شعب بانکی در ایران دارد.
اما طبق آمارهای بانک مرکزی در بین بانک‌ها و موسسات اعتباری کشور نیز بانک ملی ایران با ۲۸۴۷ شعبه، بیشترین تعداد شعب را در بین بانک‌ها و موسسات اعتباری کشور دارد. پس از این بانک، سپه با ۲۵۷۸ شعبه در رتبه دوم، صادرات با ۲۱۰۳ شعبه در رتبه سوم، کشاورزی با ۱۸۱۷ شعبه در رتبه چهارم و ملت نیز با ۱۴۲۴ شعبه در رتبه پنجم قرار دارند. استاندارد چارترد، بانک مشترک ایران – ونزوئلا، تعاون اسلامی برای سرمایه‌گذاری و فیوچر بانک (المستقبل) بانک‌هایی هستند که تنها یک شعبه دارند. بانک تجارتی ایران و اروپا نیز تنها دو شعبه دارد. در بین بانک‌های ایرانی، خاورمیانه با ۱۶ شعبه، موسسه اعتباری غیربانکی توسعه با ۳۲ شعبه و بانک دولتی توسعه‌صادرات نیز با ۳۸ شعبه، به‌ترتیب کمترین تعداد شعب بانکی را دارند.
تعداد زیاد شعب از این منظر دارای اهمیت است که این موضوع با کارآیی نظام بانکی رابطه مستقیمی دارد؛ چراکه هزینه‌ای که باید صرف تسهیلات بانکی کم‌بهره، تسهیلات حمایت از تولید و... می‌شد، در قالب زمین و مسکن و بدون بهره‌وری رها شده است. البته موضوع به همین جا ختم نمی‌شود، چنانکه در ادامه می‌آید، تعداد زیاد شعب، هزینه‌های اداری و عمومی زیادی را هم روی دست نظام بانکی گذاشته است.
یک نکته جالب‌توجه دیگر این است که اگر میانگین جهانی تعداد شعب را هم درنظر نگیریم و تعداد شعب نظام بانکی ایران را با الگوی ترکیه مقایسه کنیم، در آن صورت با درنظر گرفتن ۱۸ شعبه به‌ازای هر ۱۰۰ هزار نفر (الگوی ترکیه)، از مجموع ۱۹ هزار و ۴۶۶ شعبه بانکی در ایران، تعداد ۸ هزار و ۲۹۲ شعبه مازاد خواهند بود. برای تصور حجم عظیم منابع مالی محصور در این ۸ هزار و ۲۹۲ شعبه مازاد همین‌قدر کافی است بگوییم اگر هر شعبه بانکی به‌طور میانگین فقط ۱۰۰ متر مساحت داشته باشد، مجموع مساحت آنها به ۸۲۹ هزار و ۲۰۰ مترمربع خواهد رسید.
با درنظر گرفتن میانگین کشوری هر مترمربع زمین مسکونی و تجاری که براساس داده‌های مرکز آمار ایران حدود ۷ میلیون و ۱۷۳ هزار تومان بوده، ارزش روز این شعب در برآورد حداقلی حدود ۶ هزار میلیارد تومان خواهد بود. البته پرواضح است که این رقم فقط ارزش زمین ملک بوده و بانک‌ها هزینه‌های پرسنلی و تجهیزات اداری قابل‌توجهی در این شعب دارند که رقم آن قابل‌برآورد نیست.
بانک‌هایی که در یک شعبه ۳۳ کارمند دارند!
یکی دیگر از نمونه‌های جالب‌توجه بانکداری پرهزینه در کشور، تعداد بالای کارکنان این بانک‌ها است که باتوجه به حقوق و دستمزد و مزایای بی‌شمار اعطایی نظام بانکی به پرسنل، بررسی این شاخص نیز می‌تواند نکات جالب‌توجهی را مطرح کند. در این خصوص باتوجه به عدم دسترسی و عدم افشای اطلاعات در برخی بانک‌های بزرگ دولتی همچون مسکن، ملی و سپه و بانک‌های کوچک‌تر همچون استاندارد چارترد، بانک تجارتی ایران و اروپا، بانک مشترک ایران – ونزوئلا، تعاون اسلامی برای سرمایه‌گذاری و فیوچر بانک (المستقبل) و همچنین چهار موسسه اعتباری کاسپین، توسعه، ملل و نور، بررسی تعداد کارکنان ۲۳ بانک کشور طی نیمه اول سال‌جاری و ۱۲ماهه سال گذشته نشان می‌دهد این ۲۳ بانک بدون درنظر گرفتن کارکنان شرکت‌های زیرمجموعه، درمجموع ۱۲۸ هزار و ۶۷۲ کارمند دارند.
لازم به‌ذکر است براساس آمارهای سال ۹۷ با درنظر گرفتن همه بانک‌های کشور، تعداد کارکنان نظام بانکی ۱۹۵ هزار و ۲۰۲ نفر گزارش شده است؛ عددی که با آمدن آمارهای بانک‌های بزرگی همچون سپه (پس از ادغام)، بانک ملی، مسکن و دیگر بانک‌های کوچک چندان دور از ذهن نیست.
در بین ۲۳ بانک بررسی‌شده، صادرات با نزدیک به ۲۵ هزار پرسنل در رتبه اول، ملت با ۱۹ هزار و ۴۳۶ پرسنل در رتبه دوم، تجارت با ۱۶ هزار و ۱۰۵ پرسنل در رتبه سوم، کشاورزی با ۱۵ هزار و ۶۶۹ پرسنل در رتبه چهارم، رفاه با ۹ هزار و ۶۷۳ پرسنل در رتبه پنجم و بانک آینده نیز با ۴۵۰۰ پرسنل در رتبه ششم قرار دارد. پارسیان، پاسارگاد، توسعه تعاون و اقتصادنوین نیز به‌ترتیب در رتبه‌های هفتم تا دهم قرار دارند. توسعه صادرات با ۱۱۰۱ پرسنل، گردشگری با ۱۰۴۳ پرسنل و خاورمیانه نیز با ۵۲۱ پرسنل سه بانکی هستند که کمترین تعداد پرسنل را در بین ۲۳ بانک مورد بررسی دارند.
باتوجه به اینکه هر بانکی مسئولیت‌های خاص دارد و پراکنش کشوری شعب آن با دیگر بانک‌ها متفاوت بوده، از این‌رو در این گزارش از شاخص «سرانه تعداد کارمند به‌ازای هر شعبه» نیز استفاده کردیم که نتایج آن نیز قابل‌تامل است. برای مثال، در بین ۲۳ بانک بررسی‌شده در این گزارش، بانک خاورمیانه به‌ازای هر شعبه خود، به‌طور میانگین ۳۳ کارمند دارد. پس از این بانک، بانک دولتی توسعه صادرات به‌ازای هر شعبه ۲۹ کارمند، بانک دولتی صنعت‌ومعدن به‌ازای هر شعبه ۲۲ کارمند، بانک سامان به‌ازای هر شعبه ۱۸ کارمند، بانک آینده و بانک قرض‌الحسنه رسالت هرکدام به‌ازای هر شعبه ۱۶ کارمند و بانک کارآفرین نیز به‌ازای هر شعبه خود، ۱۵ کارمند دارد.
به‌طور میانگین در بین بانک‌های موردبررسی، به‌ازای هر شعبه ۱۴ کارمند وجود دارد. در بانک‌های اقتصادنوین و ملت نیز به‌ازای هر شعبه ۱۴ کارمند وجود دارد. اما در بین ۲۳ بانک موردبررسی، در ۱۴ بانک تعداد کارمندان هر شعبه کمتر از میانگین است. برای نمونه به‌ازای هر شعبه بانک دولتی پست‌بانک و همچنین بانک خصوصی ایران‌زمین تنها ۷ کارمند وجود دارد. در بانک سینا، سرمایه، رفاه، تعاون و کشاورزی این تعداد به‌ازای هر شعبه ۹ نفر است. در بانک‌های گردشگری و شهر این تعداد ۱۰ نفر، در پاسارگاد این تعداد ۱۱ نفر، در بانک‌های صادرات، تجارت و پارسیان این تعداد به‌ازای هر شعبه ۱۲ نفر و در بانک دی نیز این تعداد ۱۳ نفر است.
۲۶ هزار میلیارد تومان هزینه جاری ۲۳ بانک
یکی از شاخص‌های دیگری که در این گزارش به بررسی آن پرداخته شده، مقدار هزینه‌های اداری و عمومی بانک‌هاست که دقیقا مربوط به هزینه‌های کارکنان (اعم از حقوق و دستمزد و...) و هزینه‌های اداری (اعم از اجاره، انتشارات و تبلیغات، آموزش، بیمه، حمل‌ونقل، سوخت و روشنایی، ملزومات و نگهداری دارایی‌های ثابت) است. بررسی صورت مالی ۲۳بانک در ۶ماهه سال جاری (چهار بانک دولتی در سال ۹۸) نشان می‌دهد این ۲۳بانک طی ۶ماه درمجموع ۲۵هزار و ۸۳۲میلیارد تومان صرف هزینه‌های اداری و عمومی کرده‌اند.
بانک ملت با صرف ۵ هزار و ۵۷۰ میلیارد تومان در رتبه اول، بانک تجارت با صرف ۴ هزار و ۵۰۵ میلیارد تومان در رتبه دوم و بانک صادرات با صرف ۴هزار و ۴۱۱میلیارد تومان در رتبه سوم قرار دارند. پس از این سه بانک، بانک رفاه با صرف ۲هزار و ۴۹۲میلیارد تومان، کشاورزی با صرف هزار و ۱۶۰میلیارد تومان، آینده با صرف ۷۶۰میلیارد تومان، پارسیان با صرف ۷۳۴میلیارد تومان، پاسارگاد با صرف ۶۹۴میلیارد تومان، سامان با صرف ۶۴۳میلیارد تومان و اقتصادنوین با صرف ۵۴۹میلیارد تومان به‌ترتیب در رتبه‌های چهارم تا دهم از لحاظ بیشترین هزینه‌های اداری و عمومی طی ۶ماهه نیمه اول سال جاری قرار دارند. در رتبه‌های آخر هم خاورمیانه با ۱۲۸میلیارد تومان، سرمایه با ۱۳۹میلیارد تومان و بانک صنعت‌ومعدن با ۱۴۲میلیارد تومان به‌ترتیب کمترین هزینه اداری و عمومی را طی ۶ماهه امسال داشته‌اند.
۳۷۵ میلیون تومان هزینه اداره یک‌ماه هر شعبه بانکی
از آنجایی که اندازه بانک‌ها و مقیاس عملکردی و تعداد شعب و نیز تعداد کارکنان بانک‌ها با هم برابر و هم‌اندازه نیست، در اینجا نیز به‌جای کل هزینه‌ها، برای مقایسه میزان هزینه اداری و عمومی بانک‌ها، از «سرانه هزینه ماهانه به‌ازای هر شعبه» استفاده کرده‌ایم. بررسی‌ها نشان می‌دهد بین ۲۳بانک مورد بررسی، میانگین هزینه سرانه به‌ازای اداره هر شعبه بانکی حدود۳۷۵میلیون تومان است. یعنی به‌طور متوسط هر شعبه بانکی درمجموع ۳۷۵میلیون تومان هزینه اداری و پرسنلی دارد. بین بانک‌های مورد بررسی، سرانه هزینه اداره هر شعبه بانک دولتی توسعه صادرات در سال گذشته حدود یک‌میلیارد و ۶۱۸میلیون تومان بوده است.
پس از این بانک، سرانه هزینه هر شعبه از بانک خصوصی خاورمیانه در نیمه اول امسال حدود یک‌میلیارد و ۳۳۷میلیون تومان بوده و این میزان برای بانک سامان حدود ۷۸۸میلیون تومان بوده است. پس از این سه بانک که به‌ترتیب بیشترین سرانه هزینه به‌ازای هر شعبه را دارند، سرانه هزینه ماهانه هر شعبه بانک ملت حدود ۶۵۲میلیون تومان است. این میزان برای هر شعبه بانک تجارت حدود ۵۴۸میلیون تومان، در بانک آینده حدود ۴۶۱میلیون تومان، در بانک صنعت‌ومعدن ۴۵۵میلیون تومان، در بانک کارآفرین ۴۵۰میلیون تومان، در بانک رفاه ۴۰۴ میلیون تومان و در بانک گردشگری نیز این مقدار به‌ازای هر شعبه ماهانه ۴۰۳میلیون تومان است. برخلاف بانک‌های مذکور، سرانه هزینه اداره هر شعبه از بانک ایران‌زمین که کمترین مقدار هزینه‌کرد را دارد، ماهانه حدود ۱۱۵میلیون تومان، پست‌بانک حدود ۱۵۱میلیون تومان، بانک کشاورزی ۱۵۲میلیون تومان (به قیمت سال ۹۸)، بانک سرمایه ۱۶۲میلیون تومان و بانک دولتی توسعه تعاون به قیمت سال گذشته حدود ۱۶۸میلیون تومان بوده است.
سرانه هزینه برای هر کارمند بانکی هرماه ۳۱ میلیون تومان
یکی دیگر از داده‌های جالب توجه در صورت‌های مالی ۲۳ بانک مورد بررسی، مقایسه سرانه هزینه‌کرد ماهانه هر بانک برای کارکنان خود، اعم از هزینه‌های اداری و عمومی است. در این خصوص مقایسه داده‌ها نشان می‌دهد در ۲۳ بانک مورد بررسی، سرانه هزینه اداری و عمومی این بانک‌ها به ازای هر کارمند ماهانه ۳۱ میلیون تومان است. بانک دولتی توسعه صادرات با سرانه ۶۰ میلیون تومان در رتبه اول، بانک ملت با حدود ۴۸ میلیون تومان در رتبه دوم، بانک تجارت با ۴۶.۶ میلیون تومان در رتبه سوم، بانک رفاه و سامان هرکدام با هزینه نزدیک به ۴۳ میلیون تومان در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار دارند. خاورمیانه با سرانه ۴۱ میلیون تومان، گردشگری با سرانه نزدیک به ۳۹ میلیون تومان، شهر با سرانه ۳۳ میلیون تومان؛ سینا با سرانه نزدیک به ۳۲ میلیون تومان، همگی بالاتر از میانگین کل بانک‌ها و در رتبه‌های ۶ تا ۹ قرار دارند.
بانک‌های ایران زمین، سرمایه و کشاورزی (سال ۹۷)، رسالت و توسعه تعاون (۹۸)، صنعت و معدن (۹۸) و پست بانک و همچنین بانک دی کمترین هزینه به ازای هر کارمند را داشته‌اند که البته با توجه به اینکه آمارهای صورت مالی بانک‌های دولتی مربوط به سال ۹۷ و ۹۸ است، با حذف این بانک‌ها، کمترین هزینه به ازای هر کارمند در ماه، مربوط به بانک‌های ایران زمین، سرمایه، رسالت و پست بانک می‌شود. بر این اساس ایران زمین و سرمایه با سرانه کمتر از ۱۸ میلیون تومان به ازای هر کارمند، دو بانک با کمترین هزینه اداری و عمومی هستند. پس از این بانک‌ها، رسالت با ماهانه ۱۸.۵ میلیون تومان به ازای هر کارمند و پست‌بانک نیز با ۲۲ میلیون تومان بهترین عملکرد را دارند.
24-news.ir/vdcgzx93.ak9q74prra.html
نرخ طلا و ارز
